خلاصه اینکه تغییر کتب درسی و سختی دروس به کابوس دانش آموزان و خانواده‌ها و حتی معلمان تبدیل شده است؛ تا جایی‌که می‌شنویم گاه برخی از معلمان هم قادر به پاسخگویی نیازهای علمی دانش آموزان نیستند. گرچه مسئولان وزارت آموزش و پرورش هم بر این باورند حجم کتاب‌ها زیاد است و محتوا هم سنگین اما این کتاب‌ها بر اساس استانداردهای علمی نوشته شده است.

*آیا محتوای سنگین به باسوادی دانش‌آموز می‌انجامد؟

چند روزی است که بسیاری از خانواده‌ها درگیر خرید اینترنتی و حضوری کتاب‌های درسی هستند،کتاب‌هایی که سختی و سنگینی مطالب‌شان در سال‌های اخیر صدای بسیاری از معلمان و والدین را درآورده و موجب گلایه آنها شده است. این روزها دغدغه تازه خانواده‌ها تغییر کتاب جدید است، دانش‌آموزان مقاطع مختلف بویژه اولیای آنها از سختی کتب درسی، پاسخگو نبودن معلم در دروس کلیدی مانند ریاضی و همخوانی نداشتن آموزه‌های معلم با متن کتاب درسی ناراضی هستند. مهدی بهلولی فعال صنفی معلمان به این موضوع اشاره می‌کند و بر این باور است: «حجم کتاب‌های درسی بسیار زیاد است.بسیاری از درس‌های پیش‌دانشگاهی را دانش آموزان در دانشگاه هم می‌خوانند. محتوای کتب درسی مطابق با سن دانش‌آموزان نیست. این کتاب‌ها انگار برای دانش‌آموزان با ضریب هوشی بسیار بالا نوشته شده است. محتوای کتب درسی استرس زیادی به دانش‌آموز می‌دهد و معلمان هم متأسفانه در کلاس درس نمی‌دانند که چه روش آموزشی را در پیش بگیرند.» وی تأکید می‌کند: «خیلی از معلمان در جریان کتاب‌های درسی نیستند. اصلاً نمی‌دانند که مباحث درسی کدام است. این هم بدان علت است که معلمان کتاب‌های درسی را نمی‌نویسند و نوشتن کتاب‌های دانش آموزان برعهده برخی از استادان دانشگاه است که همین موضوع موجب شده تا معلمان هم سر کلاس فقط جزوه ارائه کنند و اصلاً دانش آموز به کتاب‌ها مراجعه نکند».

برخی کارشناسان آموزشی معتقدند که اجرای سیستم آموزشی 3-3-6 و تغییر پایه درسی بسیار شتابزده بوده و همین موضع موجب شده تا کتاب‌های این دوره هم غیر استاندارد باشد تا جایی که حالا دانش آموزان پایه اول متوسطه با یک افت تحصیلی شدید مواجه می‌شوند. موضوعی که البته علی‌اصغر فانی وزیر آموزش و پرورش هم بر آن تأکید می‌کند: «همان سالی که برای نخستین بار کلاس ششم طراحی شد مسئولان وقت، دیگر فرصت نداشتند این کتاب‌ها را بررسی و از فیلترهای لازم بگذرانند و کارشناسی کنند. حالا ما در وزارت آموزش و پرورش هرسال دو پایه درسی را تألیف می‌کنیم. سابق بر‌این، ‌هدف آموزش و پرورش 1- 3-3-5 بوده است و حالا این هدفگذاری3- 3- 6 شده است. ما برای آنکه آن حرکت شتابزده دولت قبل را جبران کنیم هر سال به جای اینکه یک پایه کتاب‌های درسی را تألیف کنیم دو پایه را بررسی می‌کنیم».

فانی تأکید می‌کند: «در سیستم آموزش و پرورش فرایند تولید کتاب را دوره‌ای تدوین می‌کنیم و برای هر دوره تحصیلی یک هدف را طراحی کرده‌ایم . دوره ابتدایی، متوسطه یک و متوسطه دو اهداف‌مان متفاوت است. این اهداف مصوب شورای عالی آموزش و پرورش است. بر اساس این موضوع سرفصل‌های دروس نوشته و به مؤلف برای تدوین کتب درسی داده می‌شود. البته وقتی کتاب‌های درسی تدوین شد بلافاصله به دانش‌آموزان توزیع نمی‌شود، بلکه ابتدا کتاب‌ها به تعدادی از معلمان باتجربه که متخصص همان درس هستند سپرده می‌شود تا نقاط ضعف و قدرت آن بررسی شود همچنین از بسیاری معلمان در استان‌های مختلف نظرسنجی می‌شود و بعد از آنکه نظرات معلمان گرفته شد، نقاط مثبت و منفی را به هیأت مربوط به تألیف کتاب‌های درسی می‌دهیم و آنها دوباره کتاب‌های درسی تازه تألیف را بررسی می‌کنند. نظرات بررسی و کتاب نهایی تدوین می‌شود، البته گاهی اوقات شنیده می‌شود برخی از کتاب‌ها با ساعت درسی تناسب ندارد. یعنی یک درس 3 ساعت کلاس دارد درحالی که باید 5 ساعت زمان برای آن در نظر گرفته شود، یعنی اگر معلمان بگویند حجم کتاب بیشتر از ساعت درسی است؛ این موضوع در سازمان پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی وزارتخانه بررسی می‌شود، البته این اتفاق هم می‌افتد که بخشی از این کتاب‌ها حجم‌اش کم می‌شود لذا به نظرم باید افراد صاحب تخصص در این باره نظر دهند و اجازه دهیم متخصصان، کار خودشان را انجام دهند. ضمن آنکه همکاران ما در این باره بسیار فعال هستند. همان سالی که برای نخستین بار کلاس ششم طراحی شد مسئولان وقت دیگر فرصت نداشتند این کتاب‌ها را بررسی کنند.» موضوعی که البته دکتر محمود امانی مدیر کل دفتر تألیف کتاب‌های درسی با اشاره به این مطلب تأکید داشت: «ما هم قبول داریم که حجم کتاب‌ها بالاست اما این موضوع را هم بپذیریم که مدرسه زمان آموزشی لازم را برای دانش‌آموزان نمی‌گذارد. آموزش یک امر تک مؤلفه‌ای نیست و تنها به محتوای کتاب‌ها بازنمی‌گردد.اگر کتابی مشکل واژگان داشته باشد یا مسائل دیگری که دانش آموزان آن را مطرح کنند ما آن را برای سال تحصیلی بعدی برطرف می‌کنیم.با این حال برای یک آموزش خوب، معلم هم باید تدریس خوبی داشته باشد، پشتیبانی روحی و روانی دانش‌آموز خوب باشد و در منزل مشکل نداشته باشد».

وی تأکید می‌کند: «متأسفانه برخی مدارس توجهی به زمان کلاس‌ها ندارند و همین موجب می‌شود که معلم وقت کمتری برای آنها بگذارد.ما برنامه درسی را 36 هفته‌ای تنظیم می‌کنیم اما برخی 30 هفته‌ای اجرا می‌کنند. ما کلاس را 50 دقیقه‌ای در نظر می‌گیریم برخی دو زنگ را به هم وصل می‌کنند و کلاس 35 دقیقه‌ای برگزار می‌کنند».
وی با اشاره به تغییر کتاب‌های درسی در هر سال تحصیلی جدید می‌گوید: «سال تحصیلی گذشته کتاب‌های پایه تحصیلی چهارم و هشتم تحصیلی را بازنگری کردیم و برای امسال هم پایه پنجم و نهم تحصیلی را بازنگری کردیم این کار درحقیقت جوابی به نیاز خانواده‌ها، دانش آموزان و معلمان است.همه می‌دانیم تغییر پایه در سالهای گذشته بسیار شتابزده بوده است و ما به طور جدی این موضوع را بررسی می‌کنیم. به همین علت امسال در پایه پنجم دبستان کتاب‌های فارسی، دینی، ریاضی، مطالعات اجتماعی، علوم و قرآن جدیدالتألیف هستند. البته دو کتاب معلم راهنما هنر و تربیت بدنی را هم برای معلمان تألیف کردیم تا معلمان بدانند که سر فصل‌های جدید این دو درس برای دانش آموزان پنجم تغییر کرده است و طبق سر فصل‌های جدید آموزش دهند.همچنین در پایه نهم هم تغییرات عمیقی داشتیم به عنوان نمونه کتاب‌های درس زبان انگلیسی و ریاضی جدید التألیف است ما در درس زبان به مهارت‌های ارتباطی توجه و این موضوع را جایگزین گرامر کردیم. همچنین در کتاب ریاضی هم نگاه ما به حل مسأله و تولید مفهوم به وسیله دانش آموز است. همچنین کتاب تاریخ،اجتماعی و جغرافی را یک کتاب کردیم.در سرفصل اجتماعی نگاه کلانی به مسائل اجتماعی ایران داشتیم تا دانش آموز این موضوعات اجتماعی را بخوبی تشخیص دهد».

امانی در پاسخ به این سؤال که آیا تجمیع کتاب‌های تاریخ ، جغرافیا و اجتماعی برای دانش‌آموز سنگین نیست می‌گوید: کارشناسان ما روی این موضوع بسیار وقت گذاشتند. حجم کتاب‌ها کمتر شده و ساعت برای تدریس هم بیشتر شده است. این درباره تمامی کتاب های تازه تألیف مصداق دارد. وی با اشاره به اینکه درس سبک زندگی از امسال فقط در پایه هفتم و هشتم تدریس می‌شود و جایگزین این درس در پایه نهم آمادگی دفاعی می‌شود، تأکید می‌کند: «با بررسی‌هایی که انجام شد متوجه شدیم برخی درسها مثل ریاضی و زبان انگلیسی به ساعت بیشتری نیاز دارد بنابراین ساعت این درس‌ها را بیشتر کردیم. با این حال باز هم کارشناسان ما در سطح مدارس بررسی می‌کنند و اگر دانش آموزان با کتاب‌ها مشکل داشتند سال آینده دوباره موضوعات مطرح شده بررسی می‌شوند. با این حال ما فکر می‌کنیم که کتاب‌ها فعال‌تر شده است. نقش دانش آموزان در این کتاب‌ها بیشتر شده است.همچنین محتوای کتاب‌ها هم بر اساس نیاز‌های روز نوشته شده است».

با این حال بسیاری از کارشناسان بر این باورند در آموزش و پرورش همه چیز متکی به کتاب و تدریس در کلاس‌های درس است. این درحالی‌است که کتاب‌های جدید معلم را مکلف می‌کند تا دانش آموزان را به فضاهای خارج از کلاس ببرد و تألیف این کتاب‌ها با فضای آموزشی جدید می‌تواند زمینه‌ای برای یادگیری گسترده‌تر دانش آموزان فراهم کند. با این حال به نظر می‌رسد تغییرات کتب درسی آنچنان که باید و شاید نتوانسته مقبولیت لازم را در بین دانش آموزان و حتی معلمان به همراه داشته باشد. به طوری که در برخی موارد منجر به اصلاحاتی در سال‌های پس از تغییر هم شده است و شاید این موارد حاکی از شتابزدگی در ایجاد این تغییرات باشد. گفتنی است در تغییرات کلی کتاب‌های درسی نسبت به گذشته روش تفهیم مطالب از سوی آموزگار به دانش‌آموز مهم است این درحالی‌است که به گفته برخی از خانواده‌ها مدارس به این موضوعات توجهی ندارند.

با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته از : روزنامه ايران، سال بيست و يكم، شماره 5985، يكشنبه 4 مرداد 1394، صفحه 16